7.1. Definicja instytucji kultury i ich wstępna charakterystyka

Struktura, funkcje i sposoby działania instytucji kultury, mimo zmian społecznych, kulturowych i cywilizacyjnych, jakie dokonały się w Polsce po 1989 r., nie zostały poddane gruntownej przebudowie. Instytucje kultury ciągle postrzegane są jako placówki nieproduktywne, roszczeniowe, sięgające jedynie po środki publiczne. Kryzys instytucji kultury związany z brakami w finansowaniu, ewentualnie masową ich likwidacją, o której wiele mówiono w pierwszej dekadzie transformacji ustrojowej, nie znajduje potwierdzenia w danych. Wręcz przeciwnie – w miastach nastąpił wzrost liczby instytucji kultury.

W socjologii kultury:
- instytucja kultury to sformalizowany system obiektów, urządzeń i organizacji, których funkcjonowanie służy tworzeniu, przechowywaniu, powielaniu i społecznemu upowszechnianiu dóbr kultury;
- instytucjonalny system kultury powołany został do upowszechniania uczestnictwa w kulturze wysokiej, reprezentacyjnej, według aksjologicznych założeń sformułowanych przede wszystkim w zasadach polityki kulturalnej państwa (Grad 1997);
- instytucjonalizacja kultury to przejmowanie przez instytucje kultury społecznego obiegu wartości i dóbr kultury;
- placówka kultury to instytucja społeczna, wg formalnego podziału zaliczana do grupy instytucji wychowawczych i edukacyjnych;
- działalność instytucji kultury to tzw. drugi układ kultury (instytucjonalny) (Kłoskowska, 1981) obejmuje treści tworzone i przekazywane w ramach określonych instytucji, na przykład szkół, teatrów, kościołów, filharmonii, domów kultury”.

W zinstytucjonalizowanym układzie kultury istnieje stały podział na odbiorców (publiczność, audytorium) oraz nadawców i organizatorów. Rola odbiorcy w drugim układzie jest z istoty bierna; rola nadawcy jest czynna i ma charakter profesjonalny’

W niniejszym raporcie:
instytucjami kultury są wszystkie placówki wymienione w Ustawie o organizacji i prowadzeniu działalności kulturalnej; nowymi instytucjami nazywamy prywatne instytucje kultury, organizacje pozarządowe oraz przedsięwzięcia i inicjatywy nieformalne.

Dla wszystkich placówek finansowanych przez skarb państwa lub samorząd terytorialny obligatoryjne są dwie ustawy: Ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz.U. z 2001 r., nr 13, poz. 123.) oraz Ustawa o finansach publicznych (Dz.U. z 2005 r., nr 249, poz. 2104.). Pierwsza określa formy organizacji działalności kulturalnej, podmioty i organizacje mogące prowadzić działalność kulturalną, tryb oraz sposób organizowania, prowadzenia i likwidacji instytucji kultury, tryb powoływania dyrektora, czas pracy w instytucjach kultury, zasady prowadzenia gospodarki finansowej oraz przepisy dotyczące organizacji imprez artystycznych i rozrywkowych poza siedzibą instytucji. Druga mówi między innymi o: zasadach i sposobach zapewnienia jawności i przejrzystości finansów publicznych, formach organizacyjno-prawnych jednostek sektora finansów publicznych, zasadach planowania i dysponowania środkami publicznymi, zasadach kontroli finansowej i audytu wewnętrznego w tych jednostkach, sposobie finansowania deficytu i zasadach operacji finansowych dokonywanych przez jednostki sektora finansów publicznych. Inne regulacje prawne, na których opiera się działalność instytucji kultury, to Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Ustawa o działalności pożytku publicznego, Ustawa o muzeach, Ustawa o bibliotekach oraz inne przepisy prawa pracy i prawa gospodarczego istotne w prowadzeniu działalności kulturalnej.


poprzedni rozdział